#ΜΕΝΟΥΜΕ_ΣΠΙΤΙ και συμβουλεύουμε (2): (Κορωνο) μισθώματα

Η επιδημία του κορωνοϊού έχει συρρικνώσει την καθημερινότητα, τις επιλογές μας αλλά και τα μισθώματα των επιχειρήσεων και των εργαζομένων των επιχειρήσεων, των οποίων η λειτουργία έχει ανασταλεί ή προσωρινά απαγορευτεί.

Πράγματι, στο άρθρο 2ο της από 20.3.2020, Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου ("κατεπείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεπειών του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού COVID-19», ΦΕΚ Α/68/ 20.3.2020) προβλέπεται αυτόματη μείωση κατά 40% των μισθωμάτων Μαρτίου και Απριλίου 2020, των επιχειρήσεων ή και των κατοικιών των εργαζομένων των επιχειρήσεων που βρίσκονται σε αναγκαστική αναστολή λειτουργίας και εργασίας, αντίστοιχα, για λόγους που σχετίζονται με τον κορωνοϊό COVID-19.

Ειδικότερα, «1. ο μισθωτής επαγγελματικής μίσθωσης προς εγκατάσταση επιχείρησης, για την οποία έχουν ληφθεί ειδικά και έκτακτα μέτρα περί αναστολής ή προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας για προληπτικούς ή κατασταλτικούς λόγους που σχετίζονται με τον κορωνοϊό COVID-19, απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής του 40% του συνολικού μισθώματος για τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο 2020, κατά παρέκκλιση των κείμενων διατάξεων περί μισθώσεων. Τέλος χαρτοσήμου και ΦΠΑ κατά περίπτωση υπολογίζονται εκ νέου και επιβάλλονται επί του μισθώματος που προκύπτει από την ανωτέρω μερική καταβολή. Η μερική μη καταβολή του μισθώματος του πρώτου εδαφίου δεν γεννά δικαίωμα καταγγελίας της σύμβασης εις βάρος του μισθωτή ούτε οποιαδήποτε άλλη αστική αξίωση. Τα οριζόμενα στα προηγούμενα εδάφια ισχύουν και για την περίπτωση μισθωτών στους οποίους έχει παραχωρηθεί έναντι μισθώματος η χρήση πράγματος, κινητού ή ακινήτου, ή και των δύο μαζί, που προορίζεται αποκλειστικά για επαγγελματική χρήση, στο πλαίσιο χρηματοδοτικής μίσθωσης, και αφορά σε επιχειρήσεις για τις οποίες έχουν ληφθεί ειδικά και έκτακτα μέτρα περί αναστολής ή προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας για προληπτικούς ή κατασταλτικούς λόγους που σχετίζονται με τον κορωνοϊό COVID-19.»

Επιπροσθέτως σύμφωνα με την επόμενη παράγραφο: «2. …. η μείωση ισχύει και για τις συμβάσεις μίσθωσης κύριας κατοικίας, στις οποίες μισθωτής είναι εργαζόμενος σε επιχείρηση της προηγούμενης παραγράφου, του οποίου έχει ανασταλεί προσωρινά η σύμβαση εργασίας λόγω των μέτρων αποφυγής της διασποράς του κορωνοϊού. Για την εφαρμογή του προηγούμενου εδαφίου απαιτείται ο εργαζόμενος να συνδεόταν με σχέση εργασίας με την επιχείρηση κατά τον χρόνο έναρξης εφαρμογής των ειδικών και έκτακτων μέτρων περί αναστολής ή προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας για προληπτικούς ή κατασταλτικούς λόγους που σχετίζονται με τον κορωνοϊό COVID-19.»

Κατά την εκτίμησή μας, το ως άνω ποσοστό νομοθετικής μείωσης των μισθωμάτων, αποτελεί μια πρώτη επιμέτρηση της ζημιάς που επέφερε η επιδημία, στις σχετικές συμβάσεις. Μισθώματα υπολοίπων μισθώσεων / υπολοίπων μηνών, δεν καταλαμβάνονται από την εν λόγω ρύθμιση αν και επηρεάζονται από αυτήν, αναλόγως των συνθηκών της κάθε περίπτωσης. Βέβαια, ο αναγκαστικός μηδενισμός του τζίρου των μισθωτών κατά το ίδιο χρονικό διάστημα (και ακόμη περισσότερο σε περίπτωση παράτασης των μέτρων), ενδέχεται να οδηγήσει σε καταγγελίες των μισθώσεων ή σε περαιτέρω μειώσεις κατόπιν νέας νομοθετικής ρύθμισης ή δικαστικής παρέμβασης ή κατόπιν διαπραγμάτευσης και συμφωνίας των συμβαλλομένων. Η διαμεσολάβηση μπορεί να φανεί ιδιαιτέρως χρήσιμη στην επίτευξη συμβατικής ισορροπίας, στο ζήτημα αυτό.

Update 16 Απριλίου 2020: Προ λίγων ημερών, γράφαμε ότι η ανωτέρω ρύθμιση θα συμπαρασύρει ή πάντως θα επηρεάσει τις μισθώσεις και άλλων επιχειρήσεων που, αν και δεν έχει ανασταλεί ή απαγορευτεί προσωρινά η λειτουργία τους, έχουν πληγεί από τα μέτρα αποτροπής της διάδοσης του κορωνοϊού. Δεν πρόλαβε να στεγνώσει το μελάνι και με το άρθρο 26 του νόμου 4683/2020 (Α΄83 / 10-04-2020), η ως άνω αυτόματη μείωση του μισθώματος, επεκτάθηκε στις επαγγελματικές μισθώσεις επιχειρήσεων που έχουν«πληγεί δραστικά» από την επιδημία και στις μισθώσεις κύριας κατοικίαςτων εργαζομένων σε αυτές που οι συμβάσεις εργασίας τους έχουν τεθεί σε αναστολή για τον ίδιο λόγο.

Ειδικότερα, στο δεύτερο άρθρο της από 20.3.2020 Πράξης Νομοθετικού Περιεχόμενου (Α΄ 68), η παράγραφος 3 (η οποία προστέθηκε με το ενδέκατο άρθρο της από 30 Μαρτίου 2020 Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου - ΦΕΚ Α΄ 75) αναριθμείται σε 4 και προστίθεται νέα παράγραφος 3, ως εξής: «3. Ο μισθωτής επαγγελματικής μίσθωσης προς εγκατάσταση επιχείρησης, η οποία έχει πληγεί δραστικά από την επιδημία του κορωνοϊού COVID-19, δυνάμει των αποφάσεων που έχουν εκδοθεί κατ’ εξουσιοδότηση της παραγράφου 2 του άρθρου 1, της παραγράφου 2 του άρθρου 2 και των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 3 της από 11.3.2020 Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου (Α΄55), όπως εκάστοτε ισχύουν, απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής του 40% του συνολικού μισθώματος για τον μήνα Απρίλιο 2020, κατά παρέκκλιση των κείμενων διατάξεων περί μισθώσεων, σύμφωνα με τα λοιπά οριζόμενα στην παράγραφο 1. Τα οριζόμενα στο προηγούμενο εδάφιο ισχύουν και για την περίπτωση μισθωτών στους οποίους έχει παραχωρηθεί έναντι μισθώματος η χρήση πράγματος, κινητού ή ακινήτου, ή και των δύο μαζί, που προορίζεται αποκλειστικά για επαγγελματική χρήση, στο πλαίσιο χρηματοδοτικής μίσθωσης, και αφορά σε επιχειρήσεις του πρώτου εδαφίου, καθώς και για τις συμβάσεις μίσθωσης κύριας κατοικίας, στις οποίες μισθωτής είναι εργαζόμενος σε επιχείρηση του πρώτου εδαφίου, του οποίου έχει ανασταλεί προσωρινά η σύμβαση εργασίας λόγω των μέτρων αποφυγής της διασποράς του κορωνοϊού COVID-19, τηρουμένων των προϋποθέσεων της παραγράφου 2».

Προκύπτει λοιπόν ότι η νομοθετική μείωση των μισθωμάτων κατά το ως άνω ποσοστό του 40%, επεκτείνεται στις εμπορικές / επαγγελματικές μισθώσεις επιχειρήσεων κάθε νομικής μορφής που πλήττονται δραστικά από τα μέτρα περιορισμού της πανδημίας COVID 19, κατά την έννοια ότι εφόσον οι εν λόγω επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι σε αυτές, υπήχθησαν στην ειδική αποζημίωση ή στο ειδικό επίδομα, τυγχάνουν και της ίδιας μειώσεως στα μισθώματα των κινητών και των ακινήτων επαγγελματικής χρήσης, αφού και τα δύο αυτά, αποτελούν μέτρα του ιδίου πακέτου προστασίας της επιχειρηματικότητας και χειρισμού των συνεπειών της πανδημίας.

Στις δραστικά πληττόμενες επιχειρήσεις, περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων, οι ελεύθεροι επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενοι που δικαιούνται την ειδική αποζημίωση σύμφωνα με την  ΥΑ 39162 ΕΞ 2020, που δημοσιεύθηκε σήμερα (Β' 1457 / 16-4-2020). Υπάγονται επίσης, τα δικηγορικά γραφεία και ιατρεία καθώς οι εργαζόμενοι σε αυτά, δικαιούνται του ειδικού επιδόματος των 800 ευρώ προκειμένου να διασωθούν οι θέσεις εργασίας τους, αφού οι επισκέψεις στα ιδιωτικά ιατρεία έχουν περιοριστεί στα απολύτως επείγοντα (τα οποία συνήθως παραπέμπονται σε νοσοκομεία) ενώ για τους δικηγόρους υπάρχει σχεδόν πλήρης αναστολή λειτουργίας των δικαστηρίων και των νομίμων προθεσμιών για τη διενέργεια διαδικαστικών πράξεων.

Η ως άνω νομοθετική επέκταση της μείωσης των μισθωμάτων, ομιλεί για τα μισθώματα του Απριλίου 2020, επειδή θα ήταν νομικά προβληματικό και εμπορικά αδόκιμο να καταλαμβάνει αναδρομικά, τα μισθώματα του Μαρτίου. Βέβαια, οι παραπάνω ρυθμίσεις δεν εμποδίζουν τα μέρη ή τα αρμόδια δικαστήρια να καταλήξουν σε περαιτέρω μειώσεις των σχετικών μισθωμάτων ή/και σε παράταση των μειώσεων για περισσότερο χρόνο, μέχρι να αρθούν πλήρως οι περιορισμοί.

Τέλος, σύμφωνα με το αρθ. 4 της ΚΥΑ 12998/232 ΦΕΚ’ Β 1078 / 28.3.2020, οι παραπάνω επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι σε αυτές που δικαιούνται της σχετικής μειώσεως, υποχρεούνται να υποβάλουν αντίστοιχη προς την ιδιότητα του καθενός, υπεύθυνη δήλωση στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ»του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, με την οποία να δηλώνουν: α) Για τις μεν επιχειρήσεις, την αναστολή της δραστηριότητάς τους, βάσει του ΚΑΔ αυτών, για δε τους εργαζόμενους στις επιχειρήσεις αυτές, την αναστολή της σύμβασης εργασίας τους. β) Τα στοιχεία του εκμισθωτή και του μισθίου, ώστε να είναι ευχερής η διασταύρωση και οι εκμισθωτές να απαλλαγούν από τον φόρο εισοδήματος μισθωμάτων που δεν εισέπραξαν. Η σχετική δήλωση είναι συνυφασμένη με την ειδική αποζημίωση των επιχειρήσεων που  τίθενται σε αναστολή λειτουργίας ή πλήττονται δραστικά από την πανδημία και την επιδότηση των εργαζομένων των επιχειρήσεων αυτών (επίδομα 800€) και οι δικαιούμενοι,  κατά την υποβολή της σχετικής ηλεκτρονικής αιτήσεως, δηλώνουν και τα στοιχεία της μισθώσεως. Αυτό δεν φαίνεται να ισχύει για τους επιστημονικούς κλάδους των δικηγόρων, ιατρών, μηχανικών κλπ. οι οποίοι δεν απασχολούν προσωπικό και, ως γνωστόν, θα λάβουν επιδοτούμενη επιμόρφωση (αξίας €600), μέσω άλλης διαδικασίας. Όμως η ανάγκη και ο τρόπος υποβολής της σχετικής δήλωσης είναι διαδικαστικό θέμα, το οποίο αναμένουμε να διευκρινιστεί σύντομα από την πολιτεία.  

Γεώργιος Κ. Σάμπαλος, δικηγόρος ΑΠ / ΣτΕ , διαμεσολαβητής επίλυσης διαφορών και εκπαιδευτής διαμεσολαβητών (CEDR)

#ΜΕΝΟΥΜΕ_ΣΠΙΤΙ και συμβουλεύουμε (1): Εκ περιτροπής εργασία

Σύμφωνα με το άρθρο ένατο της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου της 20.03.2020, "Κατεπείγοντα μέτρα για την αντιμετώπιση των συνεπειών του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού COVID-19, τη στήριξη της κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας και τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και της δημόσιας διοίκησης", ΦΕΚ Α/68/ 20.3.2020, προβλέπεται η κατ' εξαίρεση λειτουργία επιχειρήσεων με προσωπικό ασφαλούς λειτουργίας.

Ειδικότερα, ο εργοδότης δύναται, με απόφασή του, να οργανώσει την εργασία του προσωπικού του, ώστε κάθε εργαζόμενος να απασχολείται, κατ' ελάχιστο, δύο (2) εβδομάδες / μήνα, υπό τους ακόλουθους όρους και προϋποθέσεις:

α) Η ελάχιστη απασχόληση των δύο (2) εβδομάδων κάθε μήνα μπορεί να είναι συνεχόμενη ή διακεκομμένη.

β) Η οργάνωση της εργασίας με τον ανωτέρω τρόπο, πρέπει να αφορά τουλάχιστον, το 50% του προσωπικού της επιχείρησης . Όχι λιγότερους, ώστε να αποφευχθεί κακή χρήση του μέτρου σε μεμονωμένες περιπτώσεις εργαζομένων και να περιοριστούν οι δυσμενείς διακρίσεις.

γ) Η ,α εβδομάδα, απασχόληση του εργαζομένου, έχει την σημασία ότι: (i) η εβδομάδα χρησιμοποιείται ως μονάδα του ελάχιστου χρόνου συνεχούς απασχόλησης του εργαζομένου και (ii) ότι κάθε εργαζόμενος πρέπει να γνωρίζει εκ των προτέρων ποιες 2 εβδομάδες, διακεκομμένες ή συνεχόμενες, κάθε μήνα, θα εργαστεί. Συνεπώς, θα ήταν καλό να υπάρξει έγγραφο πρόγραμμα και ενημέρωση των εργαζομένων.

δ) Ο εργοδότης που θα εφαρμόσει αυτόν τον τρόπο οργάνωσης της εργασίας, υποχρεώνεται να διατηρήσει τον ίδιο αριθμό εργαζομένων που απασχολούνταν κατά την έναρξη εφαρμογής του.

ε) Στο τέλος κάθε ημερολογιακού μήνα, o εργοδότης πρέπει να δηλώνει την εφαρμογή του ανωτέρω τρόπου εργασίας, σε ειδικό έντυπο, στο Πληροφοριακό Σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ» του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων.

Σκοπός της ρύθμισης είναι αφενός ο εργοδότης να αντεπεξέλθει στις μισθολογικές υποχρεώσεις του κατά την τρέχουσα δυσχερή περίοδο και αφετέρου να μη χαθούν θέσεις εργασίας. Η απόφαση για το αν θα χρησιμοποιηθεί, εναπόκειται στον εργοδότη. Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τη ρητή διατύπωση της ΠΝΠ, το μέτρο είναι έκτακτο, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης και του περιορισμού της διασποράς του κορωνοϊού COVID-19 και προσωρινό, για χρονικό διάστημα μέχρι έξι (6) μηνών από την έναρξη ισχύος της ως άνω ΠΝΠ. - Φυσικά το ενδεχόμενο παράτασης του μέτρου με διάταξη νόμου ή άλλης πράξης νομοθετικού περιεχομένου δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Περισσότερα αναμένονται με την απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων.

30 Μαρτίου 2020
Γεώργιος Κ. Σάμπαλος, δικηγόρος (ΑΠ), διαμεσολαβητής επίλυσης διαφορών και εκπαιδευτής διαμεσολαβητών (CEDR)

Changes for Greek Golden Visa

It's  Golden, it's a Visa and all the more, it's Greek!

Greek Golden Visa offers opportunity to non EU nationals, gain residence permit in Greece by investing in real property, such as houses, flats, hotels and touristic premises of all kinds, with a minimum value of €250.000.

The scheme initiated in 2014 (by law 4251/2014) and so far, 10,000 people have benefited from it. Some use it as a chance to invest in Greek land with an extra bonus. Others see it as a way out of a hostile past and a way in to a new home and a promising future ...
According to the latest (January 2019) amendments, the value of investment needs to be paid in full, upon the signature of the relevant contract. Payment shall be made either by non-transferable to third parties, bank checks or by money transfers to the bank account of the seller or the lessor.  Sale/purchase and leasing agreements need to take place before a notary public who shall take care of the legal formalities of the contracts to be concluded, shall receive the parties’ declarations and proof of payment of the investment and finally, shall take note of all payment details in the respective contracts.

New provisions are in force since December 24, 2018.
Greek Golden Visa will probably last for many years but the value of the investment needed is expected to rise.
We highly recommend that the interested parties, seek for legal advice and support by qualified lawyers and real property professionals. They will assist them to avoid trouble, tackle bureaucracy and enjoy a risk-free investment in Greece.
 
 January 2019, George Sabalos, Esq. (Hellenic Supreme Court) / Med. / Arb. (CEDR)

#saveAthensCenter #saveOlympiaTheatre

Olympia Theater - Hellenic National Opera former building

Πρόσφατα διαβάσαμε για τη μετεγκατάσταση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο μεγαλοπρεπές Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.  

Το ΚΠΙΣΝ ήδη αποτελεί αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό σημείο αναφοράς των νοτίων προαστίων της πρωτεύουσας και σύντομα, στα στόματα και στις συνειδήσεις μας, από “ΚΠΙΝΣ” θα γίνει η βιβλιοθήκη, η όπερα κλπ.

Αφορμή του παρόντος σημειώματος δεν είναι το ΚΠΙΣΝ αλλά τα ιστορικά και πολυαγαπημένα, παλαιά κτίρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Επιτρέψτε μου να εξηγήσω, επειδή οι νεώτεροι δεν θα καταλαβαίνουν για τί μιλάω. Αναφέρομαι στο Βαλλιάνειο μέγαρο που σχεδίασε ο Hansen στην νεοκλασσική τριλογία της Πανεπιστημίου και στο θέατρο "ΟΛΥΜΠΙΑ" όπου στεγαζόταν η Εθνική Λυρική Σκηνή, στην οδό Ακαδημίας αριθ. 59.

Τα κτίρια αυτά - λίγα μέτρα απέχουν το ένα από το άλλο - είναι κοιτήδες πολιτισμού και φορείς συλλογικής μνήμης γενεών και γενεών. Αποτελούν στοιχείο του πολιτιστικού περιβάλλοντος της πόλης και της χώρας ολόκληρης.

Για το θέατρο ΟΛΥΜΠΙΑ, πληροφορήθηκα ότι μισθώθηκε από το Δήμο Αθηναίων και θα αποτελέσει την έδρα της φιλαρμονικής ορχήστρας του ή κάτι τέτοιο.

Θυμάμαι τον κόσμο να περιμένει φορώντας τα καλά του, στα φαρδιά πλατύσκαλα και τα κατάφωτα φουαγιέ, όμως οι αναμνήσεις αυτού του είδους, ξεφτίζουν σιγά σιγά. Προς το παρόν, η εικόνα που αντικρύζει ο διαβάτης είναι αυτή των κατεβασμένων ρολών, των διπλοπαρκαρισμένων αυτοκινήτων και των μοτοσικλετών που μαρσάρουν στα λευκά, μαρμάρινα πεζοδρόμια ...

Olympia Theatre 2018

Αναρωτιέμαι πώς αντιλαμβάνεται ο Δήμος Αθηναίων τις υποχρεώσεις του από τη σχετική μίσθωση αλλά και την κύρια θεσμική του υποχρέωση να μεριμνά για την καθαριότητα της πόλης και την προστασία του πολιτιστικού και οικιστικού περιβάλλοντος σε αυτήν ...

Φαίνεται ότι έχουμε τόσο εμποτιστεί από την αισθητική των κατεβασμένων ρολών ώστε ουδείς (άλλος) ασχολείται και ουδείς (άλλος) διαμαρτύρεται!

Για το κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, δεν γνωρίζω πως θα χρησιμοποιηθεί και ποιός φορέας έχει την υποχρέωση να το συντηρεί και να το προφυλάσσει. Άγγελοι και λέοντες, το προστατεύουν ακόμη, αλλά ίσως χρειαστούν και αυτοί κάποια υποστήριξη.

Guarding angels and lions

Για πολλές δεκαετίες μετά την υπερβολική και αλόγιστη ανοικοδόμηση του κέντρου της Αθήνας, το αξίωμα ήταν η αποκέντρωση προς τα προάστια, την περιφέρεια κλπ.

 Εντάξει λοιπόν! Ξεπεράσαμε την αποκέντρωση και φτάσαμε στην απογύμνωση του κέντρου της πόλεως και στην παράδοσή του στις μουτζούρες, τις αφίσες, τις πορείες, τις διαδηλώσεις και τα ψευτοπάζαρα. Η μετακίνηση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης ήταν το τελευταίο διπλό χτύπημα.

Μπορούμε να βρούμε μια ισορροπία;
Μπορούμε να έχουμε ένα αξιοπρεπές κέντρο Αθήνας ή να ξεχάσουμε κι αυτά που ξέρουμε;
"Ξέρεις, τα σπίτια πεισματώνουν εύκολα, σαν τα γυμνώσεις" έγραψε ο Γιώργος Σεφέρης (Κίχλη, Α, το σπίτι κοντά  στη θάλασσα) κι έτσι είναι. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, το νωρίτερο!

Γεώργιος Κ. Σάμπαλος, δικηγόρος (ΑΠ), διαμεσολαβητής επίλυσης διαφορών και εκπαιδευτής διαμεσολαβητών (CEDR)

Update Ιαν. 2019:   Ενάμισι έτος μετά την τελευταία παράσταση (τον Μάιο 2017) και την  προσωρινή εγκατάλειψη του κτιρίου της οδού Ακαδημίας, τα φώτα στο θέατρο Ολύμπια, άναψαν και πάλι!  Ως Δημοτικό Μουσικό Θέατρο "Μαρία Κάλλας", φιλοξενεί συναυλίες και μουσικές παραστάσεις κλασσικού όπως είδαμε, ελληνικού και ξένου ρεπερτορίου. Κατά τη γνώμη μας, μετά την μετεγκατάσταση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο χώρος μπορεί να φιλοξενήσει περισσότερα είδη μουσικής - κάτι σαν το Royal Albert Hall στο Λονδίνο. 

Kαλώς επέστρεψες Ολυμπία, να ζεστάνεις τις βροχερές χειμωνιάτικες νύκτες της Αθήνας!

Υποχρεωτική διαμεσολάβηση;

Με αφορμή την ημερίδα, με θέμα "Υποχρεωτική Διαμεσολάβηση - Η μεγάλη τομή" που θα πραγματοποιηθεί αύριο, 4 Οκτωβρίου 2017, στο Ε.Β.Ε.Α., η σκέψη - παρέμβασή μας έχει, εν συντομία, ως εξής:

Take the plunge and mediate

1. Εδώ και χρόνια έχουμε εκφράσει δημοσίως την άποψη ότι, μετά το νόμο 3898, την ίδρυση φορέων κατάρτισης διαμεσολαβητών και την προσεκτική εκπαίδευση και διαπίστευση αυτών,  η διαμεσολάβηση στην Ελλάδα πρέπει να θεωρείται ως ένας από τους συστημικούς τρόπους επίλυσης των διαφορών και να μην αυτοπεριορίζεται ή αυτοπεριθωριοποιείται με την άστοχη κατάταξή της, στους τρόπους "Εναλλακτικής Επίλυσης των Διαφορών - Ε.Ε.Δ." (Alternative Dispute Resolution -ADR). Δίχως την παραμικρή πρόθεση ή υπαινιγμό υποβάθμισης των τρόπων Ε.Ε.Δ. (τους οποίους προσωπικά ασπάζομαι και καλλιεργώ), σε αυτούς κατατάσσονται η συμφιλιωτική παρέμβαση (reconciliation), η διαιτησία προσυμφωνημένων ορίων (high –low arbitration), η αξιολόγηση από ουδέτερο τρίτο (early neutral evaluation - ENE), η δεσμευτική γνώμη τρίτου (adjudication και expert determination) και λοιποί τέτοιοι, μη θεσμικοί τρόποι επίλυσης των διαφορών.  Η διαμεσολάβηση (όπως και η διαιτησία), μπορεί να προέρχεται από την Ε.Ε.Δ., αλλά πλέον, αποτελεί μέρος του ελληνικού συστήματος επίλυσης των διαφορών και στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να θεωρείται.
2. Αφού λοιπόν αντιληφθούμε ότι η συζήτηση δεν αφορά μόνον ή απλώς, τη διαμεσολάβηση, αλλά το σύστημα επίλυσης των διαφορών και τη θέση της διαμεσολάβησης σε αυτό, τότε μπορούμε να κατανοήσουμε ευκολότερα ότι η διαμεσολάβηση σαφέστατα μπορεί να αποτελέσει πρώτο στάδιο προσπάθειας επίλυσης ορισμένων διαφορών, πριν επιληφθούν τα δικαστήρια για την επίλυσή τους, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια. 
3. Η δυνατότητα των κρατών μελών της Ε.Ε. να θεσπίσουν την υποχρεωτική υπαγωγή ορισμένων διαφορών σε διαδικασίες διαμεσολάβησης, προβλέπεται ρητώς στο αρθ. 5(2) της οδηγίας 2008/52 και στο άρθρο 1 (β) της οδηγίας 2013/11, υπό την προϋπόθεση ότι οι σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις δεν εμποδίζουν κάποιο από τα εμπλεκόμενα μέρη, να προσφύγει στα δικαστήρια.
4. Εξάλλου, η υποχρεωτική υποβολή ορισμένων διαφορών στη διαμεσολάβηση, δεν έρχεται σε αντίφαση με τον προαιρετικό χαρακτήρα της διαδικασίας αυτής: Όπως  επεξηγείται στην αιτιολογική έκθεση της οδηγίας 2008/52 (σκέψη 13), ο προαιρετικός χαρακτήρας της διαμεσολάβησης, δεν συνίσταται στην ελευθερία των μερών να προσφύγουν στη διαδικασία αυτή αλλά στο γεγονός ότι τα μέρη έχουν την ευθύνη της διαδικασίας και την ελευθερία να την οργανώσουν, ολοκληρώσουν και παύσουν σύμφωνα με την επιθυμία τους και οποιαδήποτε στιγμή.
5. Με αφορμή το παράδειγμα της Ιταλίας, το ΔΕΕ, ήδη από το 2010, έχει θέσει τις προϋποθέσεις για την υποχρεωτική υποβολή ορισμένων διαφορών σε διαμεσολάβηση, δηλαδή: (α) να μην είναι δεσμευτική για τα μέρη ως προς την επίτευξη συμφωνίας, (β) να μην καθυστερεί ουσιωδώς την άσκηση του ένδικου βοηθήματος, (γ) να  αναστέλλει την παραγραφή των οικείων δικαιωμάτων και (δ) να μην προκαλεί παρά ελάχιστα έξοδα (υποθέσεις C-317 -320/2008, Rosalba Alassini κλπ. κατά Telecom Ιtalia κλπ). Τις προϋποθέσεις αυτές, το ΔΕΚ επανέλαβε πρόσφατα (απόφαση της 14/06/2017), στην υπόθεση Menini - Rampanelli v Banco Popolare – Società Cooperativa, C-75/16, κατόπιν προδικαστικού ερωτήματος του Πρωτοδικείου της Βερόνας, στην οποία έκρινε ότι η υποχρεωτική παραπομπή κατά την Ιταλική Νομοθεσία μιας καταναλωτικής διαφοράς (εν προκειμένω από τραπεζικά δάνεια) σε διαδικασία διαμεσολάβησης, πριν την προσφυγή σε δικαστική επίλυση, είναι συμβατή με το δίκαιο της Ε.Ε. και δη με την οδηγία 2013/11/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2013 για την εναλλακτική επίλυση καταναλωτικών διαφορών και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) 2006/2004 και την οδηγία 2009/22/ΕΚ (ΕΕ 2013, L 165, σ. 63) και την οδηγία 2008/52/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2008, για ορισμένα θέματα διαμεσολαβήσεως σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (ΕΕ 2008, L 136, σ. 3).
6. Οι ανωτέρω προϋποθέσεις για την υποχρεωτική εισαγωγή της διαμεσολάβησης, είναι εύλογες και αναμενόμενες, αφού σκοπός της υποχρεωτικότητας είναι να γίνει προσπάθεια επίλυσης της διαφοράς με διαμεσολάβηση και όχι βεβαίως, να επιλυθεί αναγκαστικά η διαφορά με τη διαδικασία αυτή. Άλλωστε, η θεσμική απαίτηση για διαμεσολάβηση, οφείλει να μην αποκλείει τα εμπλεκόμενα μέρη να ασκήσουν το δικαίωμα τους προσφύγουν στα δικαστήρια. Εξ αυτού, ας μας επιτραπεί να ξεκαθαρίσουμε, όσο είναι δυνατόν, αυτό το βασικό ζήτημα: Τα προστατευόμενα από το δίκαιο, σχετικά δικαιώματα (ιδίως αρθ. 6 ΕΣΔΑ και αρθ. 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Ε.Ε.), αφορούν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη, την αποτελεσματική δικαστική προστασία, τη δίκαιη δίκη και τον φυσικό δικαστή (αρχή του φυσικού δικαστή). Το δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη, αφορά κατ' ουσία, την πρόσβαση σε μια αποτελεσματική διαδικασία του οικείου συστήματος δικαιοσύνης, η οποία παρέχεται υπό συγκεκριμένους τρόπους και περιορισμούς (κανόνες δικονομικού δικαίου), οι οποίοι οφείλουν να είναι αναλογικοί και συγχρόνως να μην είναι τόσο εκτεταμένοι και περιοριστικοί που να θίγουν τον πυρήνα των σχετικών δικαιωμάτων. Η εισαγωγή υποχρεωτικού σταδίου διαμεσολάβησης, με σκοπό την προσπάθεια επίλυσης ορισμένων διαφορών υπό τις θεσμικές εγγυήσεις που περιγράφονται στη νομολογία του ΔΕΕ, δεν περιορίζει ουσιωδώς ούτε αποκλείει την προσφυγή σε δικαστικές διαδικασίες.
7. Υποστηρίζουμε, με κάθε τρόπο και σε κάθε forum, το δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη (right to access to justice) και τις εκφάνσεις αυτού στην άσκηση αποτελεσματικού ενδίκου βοηθήματος (right to effective judicial remedy και αποτελεσματικής επίλυσης των διαφορών  (right to effective dispute resolution). Στο πλαίσιο αυτό και αφού, η διαμεσολάβηση αποτελεί θεσμική διαδικασία επίλυσης των διαφορών και, μάλιστα, έχει αποδειχθεί η θετική συμβολή της στον διάλογο και στην κοινωνική ημεμία, υποστηρίζουμε με θέρμη και το "δικαίωμα στη διαμεσολάβηση" ("right to mediate"), όχι όμως και το  "δικαίωμα στην ατέρμονα αντιδικία"  ("right to endless dogfight") ...
8.  Η τελευταία των απαιτήσεων - προϋποθέσεων που έθεσε το ΔΕΕ, σχετικά με τα έξοδα, προκαλεί κάποιες σκέψεις και αντίστοιχα ερωτήματα στη χειμαζόμενη χώρα μας: Σύμφωνα με το αξίωμα της οικονομικής επιστήμης δεν είναι δυνατόν με μία μικρή δαπάνη να πετύχει κανείς ίδιο αποτέλεσμα με αυτό που περιμένει ενεργώντας μία μεγάλη δαπάνη. Εν προκειμένω, τα μέρη θα έχουν συμφέρον να συμμετέχουν στη διαμεσολάβηση αν καταφέρουν να επιλύσουν τη διαφορά τους, αποφεύγοντας την αντιδικία. Οι διαμεσολαβητές θα έχουν κίνητρο να ασχοληθούν ουσιαστικά με την επίλυση της διαφοράς, αν αμείβονται ικανοποιητικά. Το δημόσιο θα έχει κίνητρο να επιτύχει η διαμεσολάβηση, καθώς πλην άλλων, θα ενισχυθεί το αίσθημα ικανοποίησης των πολιτών από την αποτελεσματικότητα του συστήματος επίλυσης των διαφορών, ενεργώντας παράλληλα οικονομίες κλίμακος.  Αφού τα παραπάνω συμφέροντα δεν είναι αντικρουόμενα, είναι θέμα στάθμισης να βρεθεί ο αλγόριθμος για την ισόρροπη ικανοποίησή τους.
9. Συνεπώς, κατά τη γνώμη μας και υπό τις ανωτέρω θεσμικές εξασφαλίσεις, η εισαγωγή υποχρεωτικής διαδικασίας διαμεσολάβησης για την προσπάθεια επίλυσης ορισμένων, δεκτικών επίλυσης με διαμεσολάβηση, διαφορών, όπως επί παραδείγματι, των διαφορών από συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου, από την παροχή εργασίας, έργων και υπηρεσιών, από τις συναλλαγές των καταναλωτών κλπ., είναι σύμφωνη με το προβλεπόμενο στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θεσμικό πλαίσιο∙ Συμβάλλει στη «δημιουργία ισόρροπης σχέσης μεταξύ της διαμεσολάβησης και των δικαστικών διαδικασιών» (η οποία αποτελεί στόχο της οδηγίας 2008/52) και συγχρόνως, μπορεί να συνδράμει σπουδαία στην επαφή των μερών με το θεσμό της διαμεσολάβησης και στην επίλυση αρκετών διαφορών, προ της αντιδικίας.

Γεώργιος Σάμπαλος, δικηγόρος (ΑΠ) διαμεσολαβητής επίλυσης διαφορών και εκπαιδευτής διαμεσολαβητών (CEDR)

Ακολουθεί η απόφαση του ΔΕΕ, της 14ης Ιουνίου 2017 (Livio Menini,

Maria Antonia Rampanelli κατά Banco Popolare Società Cooperativa), που αναφέρουμε παραπάνω. Το κείμενο της απόφασης από την επίσημη μετάφρασή του με ελάχιστες δικές μας βελτιώσεις και μορφοποίηση.

Ο Άρειος Πάγος ελέγχει το εύλογο της χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης και της ψυχικής οδύνης

Ορισμένες αποφάσεις αποτελούν κατώφλια που διαμορφώνουν τη νομική σκέψη σε ante και post quem. Τέτοια είναι η  ΑΠ (Πλ.Ολομ.) 09/2015 που πρόσφατα, δημοσιεύθηκε.

Αφορμή υπήρξε το ποσό χρηματικής ικανοποίησης που επιδικάστηκε σε εντολέα μου, ανώνυμη εταιρία, για την ηθική βλάβη που υπέστη εκ της καταγγελίας συμβάσεως εμπορικής διανομής.

Μέχρι την απόφαση αυτή, ο Άρειος Πάγος δεν δεχόταν να ελέγξει εάν τα ποσά που επιδικάζονται από τα Πρωτοδικεία και Εφετεία ως χρηματική ικανοποίηση της θιγείσας υγείας, τιμής, υπόληψης, επιχειρηματικής εικόνας κλπ., ήταν πράγματι εύλογα προς τις περιστάσεις της κάθε διαφοράς. Θεωρούσε ότι ο προσδιορισμός του ευλόγου ποσού αποτελούσε κρίση περί τα πράγματα, η οποία δεν ελέγχεται αναιρετικά ούτε σε περίπτωση παράβασης της αρχής της αναλογικότητας, για την οποία δεχόταν ότι δεν απευθύνεται στον δικαστή αλλά στον νομοθέτη, από τον οποίο και έχει ληφθεί υπόψη κατά την θέσπιση του σχετικού με την χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, κανόνα δικαίου, αρθ. 932 ΑΚ - Ολ.ΑΠ 6/2009.

Η Πλήρης Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, με την υπ’ αριθ. 9/2015 απόφασή της, δέχθηκε για πρώτη φορά στην ελληνική νομολογία, ότι επιτρέπεται αναιρετικός έλεγχος των ποσών που επιδικάζονται από τα δικαστήρια της ουσίας ως χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, για παράβαση της αρχής της αναλογικότητας και υπέρβαση των άκρων ορίων της διακριτικής ευχέρειας. Ειδικότερα, δέχθηκε ότι η αρχή της αναλογικότητας όπως έχει κατοχυρωθεί στο αρθ. 25 παρ.1 του Συντάγματος, απευθύνεται ευθέως και στον δικαστή, ο οποίος κατά την ερμηνεία και εφαρμογή των κανόνων δικαίου που διέπουν τις σχέσεις των διαδίκων, οφείλει να λαμβάνει υπόψη του την αρχή της αναλογικότητας και να μην υπερβαίνει τα άκρα όρια της διακριτικής του ευχέρειας.

Η ιστορική αυτή απόφαση της πλήρους ολομέλειας του Αρείου Πάγου, ανοίγει νέους δρόμους στο δικαστικό χειρισμό αξιώσεων χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης και της ψυχικής οδύνης (σε εμπορικές διαφορές, προσβολές προσωπικότητας, βλάβες της υγειας, τροχαία, εργατικά ατυχήματα κλπ).  Δεν περιμένουμε ότι ο Άρειος Πάγος θα πλημμυρίσει από σχετικές αιτήσεις αναιρέσεως αλλά  από τώρα και στο εξής, οι παθόντες στους οποίους επιδικάστηκε ένα ευτελές ποσό όπως και οι υπόχρεοι να καταβάλουν κάποιο υπέρογκο ποσό για την χρηματική ικανοποίηση των θιγέντων, θα έχουν στο νομικό οπλοστάσιό τους, ένα ισχυρότατο όπλο. Τέλος εκφράζουμε την πεποίθηση ότι η σχολιαζόμενη απόφαση της πλήρους Ολομέλειας αποτελεί αφορμή και υπόδειξη θεώρησης του τρόπου απονομής της δικαιοσύνης με έναν λιγότερο φορμαλιστικό, περισσότερο ουσιαστικό και πάντως ποιοτικά διαφορετικό από τον μέχρι σήμερα, τρόπο, κι αυτή, κατά τη γνώμη μας, είναι η πιο σημαντική συμβολή της.

Σημειωτέον ότι  η ιστορική αυτή, στροφή της νομολογίας του Αρείου Πάγου, δεν συνδυάστηκε με αύξηση του επιδικασθέντος ποσού χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης στην υπό κρίση περίπτωση. Ας είναι. Δεν μπορούμε να απαιτούμε τα πάντα από τους πρωτοπόρους όπως η απόφαση αυτή!

09/10/2015, Γεώργιος Σάμπαλος, δικηγόρος (ΑΠ), LLM (Edin.), διαμεσολαβητής επίλυσης διαφορών και εκπαιδευτής διαμεσολαβητών (CEDR)

Ακολουθεί το κείμενο της ΑΠ (πλ.Ολομ.) 9/2015

Ένα δημοψήφισμα fast and furious

Σχετικά με τη συνταγματικότητα του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου 2015

Με αυτές τις γραμμές θέλουμε να εκφράσουμε συνοπτικά τη νομική γνώμη μας επί του προκηρυχθέντος για την 5η Ιουλίου 2015, δημοψηφίσματος και αυτό θα κάνουμε, αποφεύγοντας κατά το δυνατόν, την πολιτική αξιολόγηση.

Βέβαια, η προκήρυξη δημοψηφίσματος αποτελεί πράξη πολιτειακή και ως εκ τούτου, βαθύτατα πολιτική για την οποία έχουμε γνώση και άποψη. 

Ελπίζουμε το κείμενο αυτό να απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις που δεχθήκαμε και να συμβάλλει στην εξαγωγή συμπερασμάτων. 

1. Σύμφωνα με τη μορφή και λειτουργία του πολιτεύματος της Ελλάδας, η λαϊκή κυριαρχία εκδηλώνεται κατ’ αρχήν μέσω των εκλογών. Με τις εκλογές, ο λαός έχει τη δυνατότητα επιλογής των κοινοβουλευτικών αντιπροσώπων του, οι οποίοι ασκούν τη νομοθετική λειτουργία και στηρίζουν (ή δεν στηρίζουν) με την εμπιστοσύνη τους, την εκτελεστική λειτουργία (κυβέρνηση), στο πλαίσιο του Συντάγματος, των Ευρωπαϊκών και διεθνών Συνθηκών, του νόμου και του γενικού συμφέροντος του ελληνικού λαού. 
2. Σε κάποια σπουδαία κατά το Σύνταγμα, ζητήματα, το ως άνω σύστημα της αντιπροσωπευτικής (έμμεσης) δημοκρατίας όπως εν τάχει το περιγράψαμε, ενδέχεται να χρειάζεται τη σαφή και οριστική απόφαση του λαού χωρίς τη μεσολάβηση των αντιπροσώπων του, ώστε η ζητούμενη λύση να προκύψει απευθείας από το λαό (άμεση δημοκρατία). Το μέσο προς τούτο, σύμφωνα με το Σύνταγμα, είναι το δημοψήφισμα.
3. Στο αρθ. 44§2 το Σύνταγμα προβλέπει δύο περιπτώσεις δημοψηφίσματος: (α) για κρίσιμο εθνικό θέμα και (β) για σοβαρό κοινωνικό ζήτημα εκτός από τα δημοσιονομικά. Κρίσιμο εθνικό θέμα κατά την έννοια της περίπτωσης του αρθ. 44§2(α) του Συντάγματος, αποτελεί η μορφή του πολιτεύματος, η προσχώρηση σε κάποιον διεθνή οργανισμό ή η αποχώρηση από αυτόν, η εκτεταμένη αναθεώρηση του Συντάγματος και λοιπά τέτοια σημαντικά πολιτειακά ζητήματα. Σοβαρό κοινωνικό ζήτημα κατά την έννοια της περίπτωσης του αρθ. 44§2(β) θα μπορούσε να είναι η νομική μεταχείριση του γάμου, της συγγένειας, της ιθαγένειας και λοιπά τέτοια.  
4. Η χρήση της υπέρτατης δημοκρατικής διαδικασίας του δημοψηφίσματος όπως και των λοιπών συνταγματικών διαδικασιών και δυνατοτήτων για άλλους σκοπούς (πολιτικούς, διαπραγματευτικούς κλπ), συνιστά ανεπίτρεπτη κατάχρηση του Συντάγματος και επικίνδυνη δοκιμασία για το λαό. 
5. Εξ άλλου, ο δανεισμός της χώρας και ο τρόπος αποπληρωμής του δημόσιου χρέους, αποτελούν ζητήματα δημοσιονομικού ενδιαφέροντος (κονδύλια στον προϋπολογισμό και τον ισολογισμό του κράτους, φόροι, εισφορές κλπ). Τα ζητήματα αυτά συνιστούν σημαντικά ζητήματα προς χειρισμό, διαπραγμάτευση και ρύθμιση από την κυβερνητική εξουσία, όμως δεν αποτελούν κρίσιμα εθνικά θέματα κατά την έννοια της περιπτώσεως 44§2(α) του Συντάγματος, εφόσον δεν επηρεάζουν τη μορφή του πολιτεύματος ή τις εξωτερικές σχέσεις της χώρας. Εξ άλλου, τα ζητήματα αυτά, ρητώς εξαιρούνται από την περίπτωση δημοψηφίσματος σύμφωνα με το αρθ. 44§2(β), ακριβώς επειδή κατά τον συνταγματικό νομοθέτη είναι άτοπο να ζητείται η έγκριση του λαού για τις λογιστικές εγγραφές των δημοσίων εσόδων, τους φόρους και τα χρέη που θα χρεωθεί να καταβάλει. 
6. Το  ζήτημα του προκηρυχθέντος δημοψηφίσματος είναι οι, κατά βάση, δημοσιονομικού χαρακτήρα προτάσεις των τριών θεσμών, προκειμένου να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν τη χώρα και η προκαταρκτική ανάλυση των κονδυλίων του δημοσίου χρέους σε βάθος χρόνου. Συνεπώς, η προκήρυξη δημοψηφίσματος με το περιεχόμενο και τα ερωτήματα για τα οποία προκηρύχθηκε αυτό της 05/07/2015, δεν είναι σύμφωνα προς το γράμμα, το πνεύμα και την υφή του Συντάγματος. Εκτός βέβαια και εάν στο τιθέμενο ερώτημα και την απάντηση σε αυτό, τίθεται ζήτημα μείζονος σημασίας όπως αυτό της αποδοχής ή άρνησης (ή, κατά τη σειρά του δημοψηφίσματος, άρνησης ή αποδοχής) των σχέσεων της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ένα τέτοιο ερώτημα θα μπορούσε πράγματι να είναι αντικείμενο δημοψηφίσματος σύμφωνα με το Σύνταγμα, όμως σε τέτοια περίπτωση, το ερώτημα θα έπρεπε να τίθεται σαφώς και ευθέως. 
7. Προκειμένου να ασκηθεί αποτελεσματικά η λαϊκή κυριαρχία μέσω του δημοψηφίσματος αλλά και το δικαίωμα ψήφου των πολιτών σε αυτό (Σ. αρθ. 44§2 και 52), το ερώτημα οφείλει να είναι απλό και εύληπτο: Για να είναι το ερώτημα τέτοιο, πρέπει να διατυπώνεται απλά, σύντομα και κατά προτίμηση στο ίδιο το ψηφοδέλτιο του δημοψηφίσματος. Για παράδειγμα: Εγκρίνετε τη θέσπιση γάμου ομοφύλων; ΝΑΙ ή ΟΧΙ; Εγκρίνετε την παραμονή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση; ΝΑΙ ή ΟΧΙ; Εν προκειμένω, το τιθέμενο στο δημοψήφισμα και στο ψηφοδέλτιο αυτού ερώτημα αφορά στην έγκριση ή απόρριψη (ή, κατά τη σειρά του προκηρυχθέντος δημοψηφίσματος, την απόρριψη ή έγκριση) του σχεδίου συμφωνίας που κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25.06.2015, όπως αυτή περιέχεται στα κείμενα «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» («Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού») και «Preliminary Debt sustainability analysis» («Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους»). Όμως είναι σαφές, ότι όταν το ερώτημα παραπέμπει σε άλλα κείμενα όπως τα παραπάνω, τα οποία το εκλογικό σώμα δεν έχει την ευκαιρία, το χρόνο και τη δυνατότητα να επεξεργαστεί και αντιληφθεί πλήρως, δεν εκπληρώνεται η ως άνω ουσιαστική προϋπόθεση προκήρυξης δημοψηφίσματος με απλό και εύληπτο ερώτημα σύμφωνα με το Σύνταγμα. 
8. Για να ασκηθεί αποτελεσματικά το δικαίωμα ψήφου των πολιτών στο δημοψήφισμα και ο σκοπός του δημοψηφίσματος σύμφωνα με το Σύνταγμα, το ερώτημα οφείλει να είναι υπαρκτό και οριστικό. Δεν είναι δυνατόν το ερώτημα να είναι υποθετικό ούτε μεταβλητό ούτε κυμαινόμενο ούτε υπό αίρεση ή/και  προθεσμία. Εν προκειμένω, το κατά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος ερώτημα, αφορά στην έγκριση ή μη μιας προτάσεως που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης την 25/06/2015. Όμως η πρόταση αυτή έχει αποσυρθεί και είχε δοθεί στο πλαίσιο προγράμματος χρηματοδότησης που έχει ήδη λήξει. Στη θέση της υπάρχουν άλλες προτάσεις και από την ελληνική κυβέρνηση και από τα λοιπά μέρη της διαπραγμάτευσης και ευχόμαστε να καταλήξουν στο καλύτερο αποτέλεσμα για τη χώρα.  Όμως, με αυτά τα δεδομένα, είναι θεσμικό άτοπο να ζητείται η έγκριση ή απόρριψη (απόρριψη ή έγκριση κατά τη σειρά του προκηρυχθέντος δημοψηφίσματος) από τον ελληνικό λαό, μίας προτάσεως η οποία δεν υφίσταται και μιας ανάλυσης χρέους η οποία δεν είναι οριστική και βέβαιη αλλά «προκαταρκτική» όπως επί λέξει περιγράφεται - εκτός πάλι και αν πίσω από το εμφανιζόμενο ερώτημα υπονοείται άλλο γενικότερο, όπως για παράδειγμα, το εάν εγκρίνουμε να παρασχεθεί χρηματοδότηση στην χώρα από τους θεσμούς ή άλλο ερώτημα, όπως ανωτέρω αναφερθήκαμε. 
9. Προκειμένου να ασκηθεί το δικαίωμα προσφυγής σε δημοψήφισμα και η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, είναι απαραίτητο ο λαός ως φορέας άσκησής της να γνωρίζει και να αξιολογήσει τις συνέπειες της απάντησής του. Για παράδειγμα στο δημοψήφισμα του 1974, ο λαός τότε γνώριζε ότι από την απάντησή του εξαρτάται η διατήρηση ή μη της μοναρχίας. Ποιές όμως είναι οι συνέπειες των απαντήσεων στο δημοψήφισμα της 05/07/2015;

• Γνωρίζουμε τις συνέπειες του «ΝΑΙ»:  Παραμονή στην Ευρώπη, στο Ευρώ και σε πρόγραμμα αποπληρωμής των οικονομικών υποχρεώσεων της χώρας έναντι επώδυνων μεταρρυθμίσεων και φόρων.
• Γνωρίζουμε τις συνέπειες του «ΟΧΙ»:    Όχι, ακριβώς... Μακάρι να μην είναι οι αντίθετες των παραπάνω, τις οποίες δεν τολμούμε ούτε να τις διατυπώσουμε, καθώς από τη διακοπή / μη ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης, βιώνουμε τις πρώτες εκ των συνεπειών αυτών. 

Είναι πολλά που θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε αλλά θα γινόταν κουραστικό. Σε κανέναν δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιεί το Σύνταγμα για πολιτικές ή διαπραγματευτικές σκοπιμότητες και δυστυχώς διαπιστώνουμε ότι αυτό συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση.

Σταματούμε εδώ και, για να ελαφρύνουμε το κλίμα, εξηγούμε τον τίτλο: Το δημοψήφισμα της 05/07/2015 είναι ένα δημοψήφισμα στα γρήγορα (fast) και στοχεύει στο λαϊκό συναίσθημα (furious). Από συνταγματική σκοπιά, ας το αφήσουμε καλύτερα ...

30/06/2015, Γεώργιος Σάμπαλος, ΕΚΠΑ, LLM (Edin), Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διαμεσολαβητής επίλυσης διαφορών - Eκπαιδευτής διαμεσολαβητών (CEDR - UK)