Σχετικά με την κατάργηση των Ειρηνοδικείων και την ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας

Με το νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης με τίτλο «ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας, χωροταξική αναδιάρθρωση των δικαστηρίων της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης και άλλες διατάξεις», επιδιώκεται η επιτάχυνση στην απονομή πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, με ενοποίηση των δικαστών και των δικαστηρίων του 1ου βαθμού δικαιοδοσίας. Tο παρόν σύντομο σχόλιο αφορά στο κρισιολογούμενο νομοσχέδιο και όχι σε  λοιπές παρεμβάσεις που προτείνουμε για την επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης. 

1.  Σύμφωνα με την παραδοχή της αιτιολογικής έκθεσης του σχεδίου νόμου, το 44% των δικαστών του πρώτου βαθμού (ειρηνοδίκες) επιλαμβάνεται με το 20% των διαφορών, ενώ το 56% των υπολοίπων δικαστών του ιδίου βαθμού (πρωτοδίκες), με το 80% των υποθέσεων. Η ανισορροπία είναι προφανής και τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την διόρθωσή της είναι είτε η  ανακατανομή των αρμοδιοτήτων είτε η ανακατανομή των δικαστών.
2. Η διόρθωση με ανακατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ των υφιστάμενων δικαστηρίων θα μπορούσε να επιχειρηθεί για ακόμη μία φορά, με περαιτέρω αύξηση της υλικής αρμοδιότητας των Ειρηνοδικείων π.χ. μέχρι 30.000€. Κατά τη γνώμη μας, δεν είναι σκόπιμη η διατήρηση ενός συστήματος υπαγωγής υποθέσεων  ίδιας διαδικασίας σε διαφορετικά δικαστήρια με κριτήριο την αξία του αντικειμένου της διαφοράς. Άλλωστε τέτοιες παρεμβάσεις έχουν ξαναδοκιμαστεί στο παρελθόν, χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα και επιπλέον, οι υποδομές των περισσότερων Ειρηνοδικείων, δεν είναι επαρκείς για την εκδίκαση περισσότερων υποθέσεων.
3.  Το κρισιολογούμενο σχέδιο νόμου προκρίνει την ανακατανομή των δικαστών του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας κατόπιν ενοποίησης των ειρηνοδικών και των Ειρηνοδικείων, με τους πρωτοδίκες και τα Πρωτοδικεία.  Ως γνωστόν, τα Ειρηνοδικεία θεσπίστηκαν προς διευκόλυνση επίλυσης ορισμένων διαφορών χαμηλότερου ποσού υλικής αρμοδιότητας, μικρότερης πολυπλοκότητας και τοπικού χαρακτήρα. Ανταποκρίνονταν στην  τάση αποκέντρωσης προς εξυπηρέτηση των αναγκών  τοπικών κοινοτήτων, απομονωμένων περιοχών και των δυσκολιών μετακίνησης. Όμως οι συνθήκες έχουν βελτιωθεί σημαντικά από τότε και οι ανάγκες αυτές έχουν, ως επί το πλείστον, εκλείψει.
4. Η δυνατότητα κατάργησης των Ειρηνοδικείων και ενοποίησης αυτών με τα Πρωτοδικεία με αντίστοιχη αναβάθμιση του υπηρεσιακού καθεστώτος των ειρηνοδικών ύστερα από υπηρεσιακή αξιολόγηση και κρίση, προβλέπεται ρητά σε ερμηνευτική δήλωση του αρθ. 88 του Συντάγματος. Για το ζήτημα έχουν γνωμοδοτήσει θετικά, έγκριτοι καθηγητές και δικαστές ενώ το σχέδιο νόμου προβλέπει ειδική επετηρίδα και εχέγγυα αξιολόγησης.  Ως προς την κατάρτιση των ειρηνοδικών δεν έχουμε επιφυλάξεις: ¨εχουμε συναντήσει ειρηνοδίκες που βάσει των επιδόσεών τους στις εξετάσεις και των αποφάσεών τους, θα μπορούσαν με άνεση να ήσαν πρωτοδίκες, όπως και πρωτοδίκες που καθυστερούν την έκδοση αποφάσεων που συζητήθηκαν ερήμην του ενάγοντα ή του εναγομένου!  Συνεπώς, μετά από μια περίοδο μελέτης και προσαρμογής, θεωρούμε ότι οι ειρηνοδίκες θα ανταποκριθούν στα νέα αντικείμενα, ρυθμούς εργασίας και νέα εργασιακά περιβάλλοντα.
5. Δύο σημεία του νέου νομοσχεδίου προκαλούν ερωτηματικά: α) Η επάρκεια ή μη των υποδομών των περιφερειακών εδρών των πρωτοδικείων να εξυπηρετήσουν με πληρότητα τις ανάγκες των υπαγόμενων σε αυτά περιοχών. Λαμβανομένου υπόψη ότι στις περιφερειακές έδρες θα υπάγονται όλες οι πολιτικές και ποινικές δίκες μονομελούς σύνθεσης, οι κρινόμενες σε αυτές διαφορές, θα είναι τριπλάσιες από αυτές που υπάγονταν στα καταργούμενα Ειρηνοδικεία που στεγάζονταν στις νέες περιφερειακές έδρες των Πρωτοδικείων.  β) Λαμβανομένου υπόψη ότι οι πρώην ειρηνοδίκες που απασχολούνταν στα καταργούμενα Ειρηνοδικεία, μπορούν να συνεχίσουν να εργάζονται στις νέες περιφερειακές έδρες των Πρωτοδικείων και δεν μετατίθενται παρά μόνον κατόπιν αίτησής τους (πλην αναγκαστικών μεταθέσεων για βαριά πειθαρχικά παραπτώματα), το αμετάθετο των δικαστών των νέων περιφερειακών εδρών δημιουργεί συνθήκες «τοπικού παράγοντα» που θα μπορούσαν να πειράσουν την αμεροληψία των δικαστών.

   Γεώργιος Κων. Σάμπαλος, Δικηγόρος ΑΠ / ΣτΕ, ΕΚΠΑ, LLM (Edin), Med/Arb (CEDR)