ΑΠ (Πλ.Ολομ.) 10/ 2015: 5 έτη μετά

Πέρασαν πέντε έτη από την ΑΠ (Πλ.Ολομ) 10/2015. Είχα τη χαρά, το προνόμιο αλλά και το καθήκον να παρασταθώ στην πλήρη Ολομέλεια και να υποστηρίξω την άποψη υπέρ της οποίας αυτή τάχθηκε.

Η επίδραση της απόφασης στην θεωρία και τη νομολογία ήταν συγκλονιστική. Είναι σπάνιο το φαινόμενο, ακόμη και για απόφαση της πλήρους Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, να συγκεντρώνει τόση συζήτηση και κριτική, όση αυτή.

Η απόφαση άπτεται του μεταβιβαστικού αποτελέσματος της έφεσης, της θεωρίας των κεφαλαίων της δίκης, των ορίων της εφέσεως και της αντεφέσεως και της αρχής της διαθέσεως του αντικειμένου της δίκης, τα οποία απασχολούν διαρκώς, την άκοπη δικονομική σκέψη.

Ως γνωστόν, από το άρθρο 523 ΚΠολΔ, σε συνδυασμό και με το άρθρο 522 ΚΠολΔ, προκύπτει ότι η αντέφεση ασκείται παραδεκτά εφόσον βρίσκεται στα όρια του μεταβιβαστικού αποτελέσματος της έφεσης, αφού με την άσκησή της, η υπόθεση δεν μεταβιβάζεται στο σύνολό της, στο Εφετείο, αλλά μόνο σε ό,τι τίθεται στο πλαίσιο της εφέσεως. Τούτο είναι συνεπές με τις αρχές της διαθέσεως και της συζητήσεως που διέπουν την πολιτική δίκη εκ των οποίων ο εκκαλών οριοθετεί με την έφεσή του, τα ζητήματα που μεταβιβάζονται για κρίση στον δεύτερο βαθμό.

Ειδικότερα, επί αγωγής αποζημίωσης / χρηματικής ικανοποίησης ηθικής βλάβης από αδικοπραξία (άρθ. 914, 932, 297 ΑΚ), αν ο εκκαλών με την έφεση προσβάλλει την πρωτόδικη απόφαση ως προς την υπαιτιότητα, μπορεί ο εφεσίβλητος να ασκήσει αντέφεση ως προς το κεφάλαιο της αποζημίωσης για τις υλικές ζημίες όπως και της χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης, επειδή στο εκκληθέν κεφάλαιο της υπαιτιότητας περιλαμβάνονται και εκείνα της αποζημιώσεως και χρηματικής ικανοποιήσεως λόγω ηθικής βλάβης. Δεν ισχύει όμως και το αντίστροφο, δηλαδή αν εκκαλείται μόνον το κεφάλαιο της αποζημίωσης και της χρηματικής ικανοποιήσεως, μόνον αυτό μεταβιβάζεται στο Εφετείο, όχι δε και το κεφάλαιο της υπαιτιότητας, γιατί το τελευταίο δεν συνέχεται με τα εν λόγω κεφάλαια.

Η παραπάνω απόφαση της πλήρους ολομέλειας έχει δεχθεί σημαντική κριτική, επειδή όπως γίνεται παγίως δεκτό, ο βαθμός υπαιτιότητας του προσβάλλοντος είναι μεταξύ των παραμέτρων που λαμβάνονται υπόψη για τον καθορισμό του ποσού της χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης.

Όπως υποστηρίξαμε κατά τη δίκη εκείνη, αφού η ενδεχόμενη διάφορη κρίση του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου κατ’ αποδοχή της έφεσης επί του ποσοτικού προσδιορισμού της αποζημιώσεως και της χρηματικής ικανοποιήσεως της ηθικής βλάβης, δεν επιδρά στο ζήτημα της υπαιτιότητας, αποτελεί ιδιαίτερο κεφάλαιο το οποίο συνέχεται μεν αλλ΄ όχι αναγκαστικώς (κατ’ αρθ. 523 ΚπολΔ) με το άλλο. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι ο εφεσίβλητος μπορεί να θέσει το ζήτημα της υπαιτιότητας με αντίθετη έφεση, όπως θα μπορούσε να είχε κάνει και στην περίπτωση που τέθηκε ενώπιον της πλήρους Ολομέλειας.

Τέλος, η ενδεχόμενη κρίση περί παραδεκτού της αντέφεσης για το θέμα υπαιτιότητας σε έφεση που αφορά μόνον τα ποσά της αποζημίωσης / χρηματικής ικανοποίησης που επιδικάστηκαν, θα έθετε σε αμφισβήτηση την αρχή της μη χειροτέρευσης της θέσεως του εκκαλούντος από το δευτεροβάθμιο δικαστήριο χωρίς έφεση του εφεσιβλήτου, διευρύνοντας ανεπίτρεπτα το μεταβιβαστικό αποτέλεσμα της εφέσεως και τον ειδικό και παρεπόμενο χαρακτήρα της αντεφέσεως.

Αυτά και περισσότερα υποστηρίξαμε τότε, ενώπιον της πλήρους Ολομέλειας του Αρείου Πάγου.  Πέντε έτη αργότερα, βλέπουμε ότι το θέμα παραμένει επίκαιρο στις επιστημονικές συζητήσεις σχετικά με το μεταβιβαστικό αποτέλεσμα. Λόγω του υπερασπιστικού ρόλου μας στην υπόθεση που απετέλεσε την αφορμή εκδόσεως της σχολιαζόμενης απόφασης, αποφύγαμε τη συμμετοχή στις επιστημονικές συζητήσεις που ακολούθησαν.  Σήμερα, υποστηρίζουμε ακριβώς τα ίδια, υπέρ της ορθότητας της ΑΠ (Πλ.Ολομ.) 10/2015.

εώργιος Κων. Σάμπαλος, Δικηγόρος ΑΠ  / ΣτΕ,  ΕΚΠΑ, LLM (Edin), Med/Arb (CEDR)

Προς διευκόλυνση, παραθέτουμε ολόκληρο το κείμενο της απόφασης:

Ο Άρειος Πάγος ελέγχει το εύλογο της χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης και της ψυχικής οδύνης

Ορισμένες αποφάσεις αποτελούν κατώφλια που διαμορφώνουν τη νομική σκέψη σε ante και post quem. Τέτοια είναι η  ΑΠ (Πλ.Ολομ.) 09/2015 που πρόσφατα, δημοσιεύθηκε.

Αφορμή υπήρξε το ποσό χρηματικής ικανοποίησης που επιδικάστηκε σε εντολέα μου, ανώνυμη εταιρία, για την ηθική βλάβη που υπέστη εκ της καταγγελίας συμβάσεως εμπορικής διανομής.

Μέχρι την απόφαση αυτή, ο Άρειος Πάγος δεν δεχόταν να ελέγξει εάν τα ποσά που επιδικάζονται από τα Πρωτοδικεία και Εφετεία ως χρηματική ικανοποίηση της θιγείσας υγείας, τιμής, υπόληψης, επιχειρηματικής εικόνας κλπ., ήταν πράγματι εύλογα προς τις περιστάσεις της κάθε διαφοράς. Θεωρούσε ότι ο προσδιορισμός του ευλόγου ποσού αποτελούσε κρίση περί τα πράγματα, η οποία δεν ελέγχεται αναιρετικά ούτε σε περίπτωση παράβασης της αρχής της αναλογικότητας, για την οποία δεχόταν ότι δεν απευθύνεται στον δικαστή αλλά στον νομοθέτη, από τον οποίο και έχει ληφθεί υπόψη κατά την θέσπιση του σχετικού με την χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, κανόνα δικαίου, αρθ. 932 ΑΚ - Ολ.ΑΠ 6/2009.

Η Πλήρης Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, με την υπ’ αριθ. 9/2015 απόφασή της, δέχθηκε για πρώτη φορά στην ελληνική νομολογία, ότι επιτρέπεται αναιρετικός έλεγχος των ποσών που επιδικάζονται από τα δικαστήρια της ουσίας ως χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, για παράβαση της αρχής της αναλογικότητας και υπέρβαση των άκρων ορίων της διακριτικής ευχέρειας. Ειδικότερα, δέχθηκε ότι η αρχή της αναλογικότητας όπως έχει κατοχυρωθεί στο αρθ. 25 παρ.1 του Συντάγματος, απευθύνεται ευθέως και στον δικαστή, ο οποίος κατά την ερμηνεία και εφαρμογή των κανόνων δικαίου που διέπουν τις σχέσεις των διαδίκων, οφείλει να λαμβάνει υπόψη του την αρχή της αναλογικότητας και να μην υπερβαίνει τα άκρα όρια της διακριτικής του ευχέρειας.

Η ιστορική αυτή απόφαση της πλήρους ολομέλειας του Αρείου Πάγου, ανοίγει νέους δρόμους στο δικαστικό χειρισμό αξιώσεων χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης και της ψυχικής οδύνης (σε εμπορικές διαφορές, προσβολές προσωπικότητας, βλάβες της υγειας, τροχαία, εργατικά ατυχήματα κλπ).  Δεν περιμένουμε ότι ο Άρειος Πάγος θα πλημμυρίσει από σχετικές αιτήσεις αναιρέσεως αλλά  από τώρα και στο εξής, οι παθόντες στους οποίους επιδικάστηκε ένα ευτελές ποσό όπως και οι υπόχρεοι να καταβάλουν κάποιο υπέρογκο ποσό για την χρηματική ικανοποίηση των θιγέντων, θα έχουν στο νομικό οπλοστάσιό τους, ένα ισχυρότατο όπλο. Τέλος εκφράζουμε την πεποίθηση ότι η σχολιαζόμενη απόφαση της πλήρους Ολομέλειας αποτελεί αφορμή και υπόδειξη θεώρησης του τρόπου απονομής της δικαιοσύνης με έναν λιγότερο φορμαλιστικό, περισσότερο ουσιαστικό και πάντως ποιοτικά διαφορετικό από τον μέχρι σήμερα, τρόπο, κι αυτή, κατά τη γνώμη μας, είναι η πιο σημαντική συμβολή της.

Σημειωτέον ότι  η ιστορική αυτή, στροφή της νομολογίας του Αρείου Πάγου, δεν συνδυάστηκε με αύξηση του επιδικασθέντος ποσού χρηματικής ικανοποίησης της ηθικής βλάβης στην υπό κρίση περίπτωση. Ας είναι. Δεν μπορούμε να απαιτούμε τα πάντα από τους πρωτοπόρους όπως η απόφαση αυτή!

09/10/2015, Γεώργιος Σάμπαλος, δικηγόρος (ΑΠ), LLM (Edin.), διαμεσολαβητής επίλυσης διαφορών και εκπαιδευτής διαμεσολαβητών (CEDR)

Ακολουθεί το κείμενο της ΑΠ (πλ.Ολομ.) 9/2015